LITWOR | SUKIENNIK | DZIEWIĘĆSIŁ |
STRZEMIESZYCA | MORDOWNIK | GĘSIE ŁAPKI |
ZIMOWIT | LIMBA | KIELUCHY |
Strzemieszyca tak brzmi góralska nazwa ciemiężycy zielonej (Veratrum lobelianum), jednej z bardziej trujących roślin występujących w Polsce. Jej nazwa rodzajowa znana jest od czasów starożytnych i pochodzi od łacińskiego verare = mówić prawdę, wiązano ją, w obyczajowości ludowej z e sproszkowanym korzeniem ciemiężycy, którego działanie pobudzało do kichania, a to z kolei miało potwierdzać prawdziwość wypowiedzi; epitet gatunkowy od nazwiska M. Lobela (XVI/XVIIw.), lekarza i botanika belgijskiego. Roślina objęta ochroną gatunkową Ciemiężyca jest niebezpieczna między innymi ze względu na małą rozpiętość między dawką leczniczą a niebezpieczną. Jej toksyczne działanie znane jest od bardzo dawna - jego objawy opisywał już Krzysztof Kluk w swoim "Dykcjonarzu roślinnym" : |
Ciemiężyca biała pokazana na rysunku różni się od ciemiężycy zielonej tylko kolorem kwiatów |
"Korzeń tey rośliny iest ieden z bardzo szkodliwych; a stąd poznać można lekkomyślność owych, którzy z iakiegokolwiek powodu daią go na kichanie. Świeży połknięty, rozpala wargi, gardziel i żołądek: wzbudza womity naigwałtownieysze, szczkawkę, ból nieznośny w wnętrznościach, bolesny i krwawy stolec, nadęcie żywota, kurczenie członków, ból głowy, zawrot, utratę masy, ślepotę, maiaczenie, mdłości, poty zimne; i częstokroć nagłą śmierć przynosi. To zaś wszystko nie razem się dzieie i nie u wszystkich osób.(...) Ani zewnętrznie iego zażycie bezpieczne iest. Proszek w nos pociągniony nayszkodliwsze czyni kichania; na brzuchu tylko położony pobudza womity. Sok z masłem na maść roztarty co miał parszywe leczyć owce, morzył." |
Właściwości i zastosowanie:
W lecznictwie stosowano kłącze ciemiężycy zebrane jesienią i wysuszone szybko w warunkach naturalnych (tzn. w cieniu i przewiewie). Surowiec zawiera 1,2-1,6% alkaloidów steroidowych (germinę i jej estry: germerynę i germitynę; zygadeinę i jej estry - protoweratynę A i B), garbniki, żywicę i barwniki. Silnie obniża ciśnienie krwi i zwalnia akcję serca. Obecnie kłącze służy głównie do izolowania protoweratyny A i B używanych w leczeniu nadciśnienia i rzucawki poporodowej. Stosowana bywa także zewnętrznie w postaci wyciągu alkoholowego jako środek znieczulający przy zapaleniach stawów i nerwobólach.